21-12-2022

Sự nghiêm cẩn trong Nghệ thuật

[Bài này, cũng như “Nghĩa của Nhịp”, Katherine Mansfield viết cùng John Middleton Murry, mà Mansfield gặp vào năm 1911; sự cộng tác này là cho tờ tạp chí Rhythm, tam cá nguyệt san chuyên về nghệ thuật do Murry lập ra cùng Michael Sadleir.]

Ngày nay nghề chữ ở Anh đã trở thành một ngành thương mại thay vì một môn nghệ thuật. Vô ích thôi nếu ta tìm kiếm bất cứ bằng chứng nào cho sự nghiêm cẩn trong nghệ thuật giữa khối thành phẩm khổng lồ của văn chương Anh hiện đại. Không thể chối rằng phần đông tác giả của chúng ta nhất mực nghiêm túc trong nỗ lực của họ nhằm đạt tới một năng lực ổn thỏa. Họ nghiêm túc như thương nhân nào cũng nghiêm túc. Tâm thái này, với họ, là tài sản buôn bán chính. Văn chương, với họ, cùng lắm là một phương thức có phần tai tiếng hướng tới một cái đích thuần túy bán buôn, chỉ được biện minh bởi những thành tựu tài chính tối hậu. Đối với công chúng Anh, một tác giả trở nên nghiêm túc khi người đó trở thành “một gentleman”, nghiêm ngắn và khả kính. “Sự nghiêm túc” là hệ quả từ cái chết của phiêu lưu. Người mà nhân cách lún vào một ngôi nhà trang nhã, như em bé trong nôi trắng và đeo yếm ngực, đã đạt tới “sự nghiêm túc”. Anh ta coi trọng quần chúng. Anh ta tiếp thu những đặc trưng của họ. Anh ta sẽ đãi những bữa tối nho nhỏ có sâm banh, và được coi ngang tay tài phiệt Nam Phi hắc ám nhất. Anh ta nghiêm túc và thành công, đã xử các đề tài Mại dâm, Tuổi Niên thiếu, hoặc những Vụ Sát hại người Moor trong khi những bạn mới của anh ta chỉ bận tâm tới Kaffirs[1].

Cố nhiên người lao động xứng với sự mướn của anh ta; nhưng trong nghệ thuật, thuê mướn không bao giờ là chung điểm của lao động. Sự nghiêm cẩn trong nghệ thuật gắn với lao động, không phải thuê mướn. Không có nó, nghệ sĩ không đạt được gì; bởi chỉ sự coi trọng tính nghiêm cẩn này biến anh ta thành nghệ sĩ. Ấy là niềm phấn hứng lớn lao của nghệ sĩ dành cho nghệ thuật của mình. Ấy là sự phân biệt chính yếu giữa sáng tạo và sản xuất đơn thuần, giữa nghệ thuật và báo chí. Nghệ thuật là phấn đấu miệt mài hướng tới một biểu đạt mang tính biểu tượng đủ hơn nữa các thực tại sống của thế giới. Nhờ sự nghiêm cẩn của mình mà nghệ sĩ cố làm sâu thêm sự hiểu về các thực tại này và hoàn thiện biểu đạt của mình. Vì thế, sự nghiêm cẩn là sự xác quyết về giá trị. Mỗi khoảnh khắc trong sáng tạo, nghệ sĩ vững tin vào một thực tại tối thượng, thứ anh ta gắng biểu đạt với toàn bộ sức mạnh của mình. Nhờ năng lực gắng gỏi tột độ này mà khuôn của mỗi ý liên tiếp nghệ sĩ mong biểu đạt trở nên bao quát hơn, và do đó, hoàn hảo hơn. Vì thế, sự nghiêm cẩn chính là tảng đá trên đó các sáng tạo nghệ thuật tối thượng được xây nên.

Với kẻ buôn chữ, tài phiệt sách, “sự nghiêm cẩn” tuyệt chỉ có giá trị bề ngoài. Họ khoác nó lên cùng váy áo dạ hội. Cái từ này tổng kết lại mọi đức tính xã hội họ đau khổ gặt hái, mọi tôi luyện về kỷ luật và chối bỏ bản thân mà dựa vào đó quần chúng siết nhân cách riêng của mình thành nỗi bất lực. Ấy là sự tuân thủ tuyệt đối lý tưởng dân chủ của một bề triệu triệu những kẻ nhỏ nhen bần tiện. Sinh mạng của dân chủ phụ thuộc vào sự vắng niềm phấn hứng và tính nghiêm cẩn đúng nghĩa. Bởi hai phẩm chất này, khi được hôn phối, là dấu ấn của quý tộc, căn cơ của người lãnh đạo. “Sự nghiêm túc” của thương nhân mang tính cơ học và dựa trên nỗi đơn điệu. Sự nghiêm cẩn đích thực là thứ sống động và bộc phát, giải phóng nghệ sĩ cho nghệ thuật của họ, và có ý thức khai triển thành các nhịp cứ rộng mãi ra. Nó đòi hỏi sự trải rộng hơn nữa cho kinh nghiệm và thấy tại đó những nghĩa lớn lao và lớn lao hơn, trong khi sự nghiêm túc giả chối bỏ cái mới của sống và tìm thấy an toàn trong mỗi giới hạn đặt lên kinh nghiệm. Sự nghiêm cẩn đích thực là sự cả quyết, sự chấp nhận đầy can đảm cái chưa được khai phá; cái giả lại là sự cự tuyệt, sự bám chấp hèn nhát cái đã biết mòn. Quần chúng đạp lên phần đất mòn vẹt này với sự đều đặn cơ học, tự thân túng bấn tới độ chẳng đòi hỏi gì ngoài vật chứng cho sự nghèo, và chỉ thoải mái, dễ chịu khi không tìm ra gì khác. Mảnh đất những kẻ ấy sống hoang tàn và trơ trọi, phong kín và nhạt nhòa giữa một vùng biển vô danh. Nghệ sĩ du hành trên những con tàu vàng bề thế qua đại dương quen thuộc mà đầy phiêu lưu này. Những lá cờ chào sặc sỡ của họ nối hàng trong ánh mặt trời; và trên hải trình, gió từ khơi xa thổi những cánh buồm lớn lẫn mái tóc họ. Dân trên mảnh đất tí teo kia cất tiếng gọi và vẫy họ vào bờ; nhưng nghệ sĩ thấy đất liền cằn cỗi và thảm thương, bèn chèo đi tiếp. Thế là những người tí hon hoảng sợ, thét gọi họ trong cơn giận dữ, và miệt thị họ. Giọng của chúng chìm trong ầm ào sóng biếc. Nhưng lời đáp hồi vọng rõ và đúng, ấy là tiếng hát của các thủy thủ, tiếng cười hoan lạc từ vui sướng thanh bình.

[1]: Tiếng lóng xúc phạm, chỉ người da đen.

J. Middleton Murry, Katherine Mansfield, Chi Quân dịch